Gleby Słowińskiego Parku Narodowego w świetle historii roślinności i podłoża

Opis książki:

Słowiński Park Narodowy, usytuowany na Nizinie Gardnieńsko-Łebskiej w obrębie środkowego Wybrzeża południowego Bałtyku, zajmuje teren z wielu wzglądów bardzo specyficzny. Odznacza się on wyjątkową w skali kraju historią podłoża, roślinności i gleb. Do cech szczególnych większości obszaru tego Parku Narodowego należy przede wszystkim wybitna dynamika procesów morfogenetycznych, zachodzących zarówno współcześnie, jak i podczas holoceńskiej przeszłości. W ich rezultacie powstała skomplikowana budowa geologiczna i obecność różnorodnych osadów, zwłaszcza szeroko rozpowszechnionych złóż pochodzenia biogenicznego oraz wydmowych piasków. Na terenie Parku występuje też zróżnicowany klimat, wielość świata roślinnego i zwierzącego. Znaczny wpływ na stosunki hydrologiczne tego terenu wywiera obecność dużych jezior oraz sąsiedztwo Morza Bałtyckiego. W przeszłości aktywność morza była przemienna, intensyfikowana zarówno stanami transgresyjnymi, jak i regresyjnymi, co wywoływało znaczne wahania poziomu wody oraz zmienne zasolenie.
Rezultatem splotu różnorodnych oddziaływań, wynikających w dużej części z nadmorskiego położenia tego obszaru w przeszłości i współcześnie, jest pokrywa glebowa oraz roślinność. Na Nizinie Gardnieńsko-Łebskiej oba te elementy cechują sią znacznym zróżnicowaniem i dużą skalą odmienności w porównaniu z terenami śródlądowymi. Gleby wykształciły się tu w różnych przedziałach czasowych, formując pedosferę zarówno na starych utworach wodnolodowcowych ostatniego z lodowacenia vistuliańskiego, jak i na coraz to młodszych geologicznie terenach, powstałych w wyniku procesów brzegowych, zjawisk eolicznych, a także na różnowiekowych utworach pochodzenia biogenicznego.
Znajomość gleb Słowińskiego Parku Narodowego ma kluczowe znaczenie naukowe oraz może być przydatna w licznych zastosowaniach praktycznych. Pod względem naukowym obszar tego Parku i jego otuliny jest przykładem wymarzonego terenowego laboratorium genezy pokrywy glebowej, a jednocześnie może być potraktowany jako żywa postać muzeum, przechowująca liczne przykłady różnych etapów pedogenezy. Wiele z nich ma charakter unikatowy, a niecodzienne postacie niektórych gleb mieszczą sią wyłącznie w granicach Niziny Gardnieńsko-Łebskiej. Obszar Słowińskiego Parku Narodowego stwarza wyjątkową okazję śledzenia genezy gleb na obiektach o stosunkowo małym stopniu antropogenicznego odkształcenia, a jednocześnie w warunkach specyficznych oddziaływań poszczególnych czynników glebotwórczych. To swoiste "laboratorium genezy gleb" prezentuje postacie gleb oraz procesy glebotwórcze w "laboratoryjnie czystej" i pierwotnej formie w mało zmienionym środowisku glebotwórczym. Obszar ten jest w niewielkim stopniu obciążony chemizacją, a na Mierzei Łebskiej prawie wolny od użytkowania gospodarczego.
Aspekt praktyczny, wynikający z dobrej znajomości gleb, należy przede wszystkim powiązać ze strategią ochrony tego Parku i jego otoczenia. Rzetelna wiedza o genezie i typologii tych gleb jest bowiem konieczna dla wszelkich działań z zakresu ochrony przyrody Słowińskiego Parku Narodowego i jego otuliny. Duża dynamika gleb i ich podłoża może przecież w istotny sposób wpływać na wiele zjawisk natury ekologicznej. Do nich należy między innymi reakcja pedosfery na coraz częściej sygnalizowany wzrost poziomu wód współczesnego Bałtyku czy ochronna rola gleb labilnych siedlisk wobec ekspansji antropopresji.
Książka zawiera rezultaty zapoczątkowanych przez Profesora Wojciecha Dzięciołowskiego przeszło trzydzieści lat temu badań gleboznawczych. Zakończenie tych prac przerwała Jego niespodziewana śmierć w 1985 roku. Profesor W. Dzięciołowski wraz z gronem współpracowników, do których należał współautor książki Andrzej Mocek, ówczesny dyplomant a później doktorant Profesora, wykonał wiele badań terenowych i przygotował robocze podkłady map w skali 1:5000.
Równolegle do badań współczesnej pedosfery trzeci współautor tej książki, Kazimierz Tobolski zajmował się przeszłością gleb różnych siedlisk. Jego badania opierały się przede wszystkim na szerokim tle historii podłoża i świata roślinnego. Z chwilą podjęcia prac gleboznawczych przez Profesora Dzięciołowskiego dalsze badania paleopedologiczne przeprowadzono w ścisłej z Nim współpracy. Również opracowanie pokrywy glebowej Słowińskiego Parku Narodowego objęto wspólną z Profesorem realizacją. Efektem tej współpracy są publikacje oraz liczne materiały rękopiśmienne.
Wznowienie badań pokrywy glebowej Słowińskiego Parku Narodowego stała się możliwa dzięki uzyskanemu wsparciu flnansowemu w postaci przyznanej K. Tobolskiemu w 1994 roku dotacji Komitetu Badań Naukowych. Projekt badawczy KBN (umowa PB 0468/P2/94) obejmował kontynuację przerwanych przez śmierć Profesora W. Dzięciołowskiego badań gleboznawczych, jak również na uzupełniające badania historii gleb oraz substratu glebowego.
Wykonawcami prac w ramach tego grantu byli: gleboznawca prof. dr hab. Andrzej Mocek, kierownik Katedry Gleboznawstwa Akademii Rolniczej w Poznaniu, i paleoekolog prof. dr hab. Kazimierz Tobolski, kierownik Zakładu Paleoekologii Czwartorzędu Instytutu Badań Czwartorzędu Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Przez trzy lata kierowali oni dwoma małymi zespołami, którym powierzono między innymi następujące zadania:
- weryfikację dotychczasowych jednostek glebowych,
- sporządzenie opisów gleb oraz ich charakterystykę w świetle różnych ujęć klasyfikacyjnych stosowanych w Polsce (Polskiego Towarzystwa Gleboznawczego - systematyka gleb Polski z roku 1989, FAO-UNESCO, Soil Taxonomy),
- ocenę przebiegu dynamiki procesów glebotwórczych w obrębie ważniejszych typów gleb,
- stan pedosfery na tle zasobów przyrodniczych Słowińskiego Parku Narodowego,
- wzbogacenie wiedzy z zakresu geologii zbiorników akumulacji biogenicznej na terenie Niziny Gardnieńsko-Łebskiej,
- weryfikację i krytyczny przegląd faktów paleoekologicznych według nowych podstaw interpretacyjnych z uwzględnieniem znalezisk paleopedologicznych, stwierdzonych po roku 1975 na terenie Słowińskiego Parku Narodowego.
Przy realizacji niektórych wyżej wymienionych zadań badawczych asystowali dyplomanci oraz doktoranci obu naszych macierzystych Uczelni. Ich praca, polegająca na wykonywaniu cząstkowych badań gleboznawczych oraz badań z zakresu geologii zbiorników akumulacji biogenicznej, palinologii, tafonomii roślin, została między innymi włączona do zadań dydaktycznych na kursie magisterskim w Zakładzie Paleoekologii Czwartorzędu. Zagadnienia te podejmowano również w ramach studium doktoranckiego przy Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. A. Mickiewicza w Poznaniu. Rezultaty tych prac były prezentowane w formie dysertacji magisterskich bądź staną się dopiero częścią przyszłych rozpraw doktorskich.
Powodzenie naszych badań zawdzięczamy życzliwości wielu osób oraz niektórych instytucji. Szczególne słowa wdzięczności kierujemy do Pani Profesor Dr hab. Hanny Piotrowskiej, wybitnej znawczyni świata roślinnego i problematyki ekologicznej Słowińskiego Parku Narodowego, która nie tylko nas ciągle mobilizowała swoim niewyczerpalnym entuzjazmem, ale także świadczyła wszelką pomoc i udzielała wielu cennych rad.
Bardzo wdzięczni jesteśmy ponadto Dyrektorowi Słowińskiego Parku Narodowego oraz większości Załogi tego Parku za ich życzliwość i wieloraką pomoc podczas tak wielu naszych tam pobytów.
Komitetowi Badań Naukowych, zwłaszcza osobom prowadzącym nasz temat, dziękujemy za owocną współpracę.

Książka "Gleby Słowińskiego Parku Narodowego w świetle historii roślinności i podłoża" - Andrzej Mocek, Wojciech Dzięciołowski - oprawa miękka - Wydawnictwo Homini.