Z dziejów mniejszości słowackiej na Spiszu i Orawie w latach 1945-1957

Opis książki:

Po zakończeniu II wojny światowej Polska, wskutek zmian terytorialnych, polityki hitlerowskiego okupanta wobec Żydów, masowych przesiedleń ludno­ści niemieckiej, ukraińskiej, białoruskiej i litewskiej, stalą się państwem nie­mal jednolitym pod względem narodowym. W wyniku Holocaustu wymordo­wana została niemal cala ludność żydowska. Według szacunku różnych auto­rów liczba uratowanych polskich Żydów wynosiła 40-120 000. w ramach re­patriacji z ZSRR powróciło do Polski 137 000 Żydów. Podpisane we wrze­śniu 1944 roku umowy z sowieckimi republikami Litwy, Ukrainy i Białorusi w sprawie przesiedlenia ludności ukraińskiej, litewskiej i białoruskiej mieszkają­cej w Polsce oraz Polaków i Żydów - obywateli polskich sprzed 17 września 1939 r., mieszkających na terytorium ZSRR, spowodowały, że z Polski wyje­chało, dobrowolnie i pod przymusem, ponad 480 000 Ukraińców i Łemków, ponad 36 000 Białorusinów oraz około l 000 Litwinów. W latach 1945-1947 w wyniku decyzji poczdamskich wysiedlono z Polski około 3,1 miliona Niem­ców. Według danych Ministerstwa Administracji Publicznej z 1950 roku mniejszości narodowe w Polsce liczyły 440 tys. osób, czyli zaledwie 1,8% ogółu ludności.
Od samego początku władze komunistyczne przyjęły zasadę budowania państwa jednolitego pod względem narodowym. Bolesław Bierut w przemó­wieniu noworocznym mówił: "Naród polski w wyniku wojny i zmian teryto­rialnych przekształca się z państwa wielonarodowego w państwo jednonarodowe”. Nietrudno także zauważyć, że przesunięciu granic towarzyszyło prze­siedlenie ludności polskiej i ukraińskiej. Wypada również przypomnieć, że jednym z pierwszych posunięć PKWN, obok reformy rolnej, było podpisanie umów przewidujących przesiedlenie ludności. Przesiedlenie Niemców było po wojnie oczywistością. Wobec Żydów prowadzono podwójną politykę; z jednej strony zapewniono ludności równouprawnienie i deklarowano poparcie dla odbudowy żydowskich organizacji i instytucji, z drugiej zaś, nie sprzeciwiano się emigracji Żydów z Polski. W stosunku do Ukraińców przyjęto zasadę, że winni oni opuścić Polskę. Pomimo że wrześniowe układy zakładały dobrowol­ność wyjazdu, to w rzeczywistości - zwłaszcza w ostatniej fazie - przesiedle­nie miało charakter przymusowy. Do innych grup narodowościowych przy­wiązywano małą wagę, zwłaszcza do Litwinów, Białorusinów, Czechów czy Słowaków. W stosunku do tych ostatnich sytuacja uległa zmianie po pod­pisaniu 10 marca 1947 r. układu z Czechosłowacją.
Stosunki polsko-słowackie na Spiszu i Orawie były odmienne niż np. sto­sunki polsko-żydowskie, czy polsko-ukraińskie. Główną ich cechą było wy­stępowanie po jednej stronie ludności słowackiej, nastawionej antypolsko i antykomunistycznie. Po drugiej stronie zaś niemal w jednym szeregu wystę­powała ludność polska, nauczyciele, katoliccy księża, władze administracyjne, MO, UB i wojsko. Od samego początku obie strony konfliktu stały twardo przy swoich racjach, nie chcąc dostrzec racji strony drugiej i konieczności wzajemnej współpracy oraz zgodnego współżycia. Punktem odniesienia były lata minione, zwłaszcza okres okupacji, postrzegane przez Polaków jako okres intensywnej slowakizacji tych terenów. Polacy i władze polskie wychodziły z założenia, że na tym terenie nie ma Słowaków - jest natomiast typowa dla te­renów pogranicza ludność o nieokreślonym poczuciu przynależności narodo­wej. Obie strony były przekonane o swoich racjach, a sam konflikt miał nieraz bardzo dramatyczny przebieg. Niekiedy po obydwu stronach byli zabici i ran­ni. Nie brakowało szykan, represji, fizycznego maltretowania i najzwyklej­szych złośliwości. Pozostawały urazy, nie dające się łatwo wymazać z pa­mięci. To wszystko utrudniało, a nawet uniemożliwiało ułożenia poprawnych stosunków pomiędzy Polakami a ludnością słowacką.
Praca składa się z dwóch części. Pierwszą stanowi opracowanie dziejów ludności słowackiej na Spiszu i Orawie w latach 1945-1957. Łatwo zauważyć występujące w tekście dysproporcje. Niewiele miejsca poświęcono okresowi pierwszej połowy lat pięćdziesiątych. Przyczyna jest prosta; w tym okresie sprawom narodowościowym poświęcano niewiele uwagi, stąd też baza źró­dłowa do tego okresu jest niezwykle uboga. Część drugą stanowi wybór do­kumentów. Żaden z nich nie był do tej pory nigdzie publikowany. Przytoczone zostały w całości, bez żadnych ingerencji, z wyjątkiem oczywistych błędów ortograficznych. Wszelkie zmiany zaznaczono kwadratowymi nawiasami.

Książka "Z dziejów mniejszości słowackiej na Spiszu i Orawie w latach 1945-1957" - Julian Kwiek - oprawa miękka - Wydawnictwo Towarzystwo Słowaków w Polsce.