Stryczek dla dwóch, czyli rzeź domowa

Opis książki:

Ivan Bukovčan przez całe swoje życie pracował jako dramaturg, scenarzysta filmowy i teatralny. Teatr był jego obsesją, rodzajem świątyni, której poświęcił wszelką swą aktywność, doświadczenie życiowe i werwę twórczą. Dzieciństwo Bukovčan spędził w Starých Horach, gdzie jego ojciec był zarządcą majątku leśnego. Maturę zdał w Preszowie, a następnie podjął studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Komeńskiego w Bratysławie, które ukończył w 1944 roku. Nie podjął jednak pracy w zawodzie prawniczym. W latach 1945-47 pracował jako redaktor w dzienniku Národná Obroda (Odrodzenie Narodowe), a od 1948 roku, do ostatnich swoich dni, jako scenarzysta Filmu Słowackiego w Bratysławie.
Ivan Bukovčan od początku swej działalności publicystycznej był nadzwyczaj aktywny i nieprzeciętny. Jego artykuły publicystyczne i recenzje historyczne cechowała trafność osobistych spostrzeżeń oraz zmysł kreowania jednoznacznych sądów.
Praca scenarzysty filmowego, jaką Ivan Bukovčan podjął po odejściu z dziennika Národná Obroda, spowodowała, że z czasem sam rozpoczął samodzielną twórczość literacką w dziedzinie teatru i kinematografii. Należał do grupy pionierów, którzy tworzyli współczesną słowacką twórczość scenopisarską. Początkowe prace Bukovčana powstały jako wynik pracy nad scenariuszami filmowymi. Komedia Surowe drzewo (Surovô drevo 1954) ma wiele typów akcji i jest rodzajem folklorystycznego obrazu muzycznego, który pojawia się w różnych formach jeszcze w innych dziełach autora. Komedia historyczna Niewiasta diabła (Diablová nevesta 1957) jest oparta na scenariuszu filmowym Ostatnia czarownica i jest próbą walki z dogmatyzmem religijnym, co w latach 50-tych minionego stulecia miało specyficzny wymiar, w szczególności w kontekście tzw. "błędów i wypaczeń” umacniającej się na Słowacji władzy komunistycznej. W komedii Szukanie w chmurach (Hľadanie v oblakoch 1960) Bukovčan odkrywa przywary małomieszczaństwa i sprzeczność deklarowanych wartości życiowych z praktyką dnia codziennego, z pustotą fraz i bezdusznym formalizmem. Tematyka ta często pojawiać się będzie w twórczości Bukovčana.
W latach sześćdziesiątych głównym motywem jego twórczości jest problematyka upadku ideałów, względnie ich negacji. W tragikomedii Wieczorek Strusi (Pštrosí večierok 1967) pojawia się tematyka zdrady ideałów młodości, jakiej dopuszczają się młodzi absolwenci średniej szkoły i to już w rok po zdaniu matury. W dramacie Nim zapieje kur… (Kým kohút nezaspieva... 1969) pojawia się ten sam temat w kontekście obozowym i jest konfrontacją diametralnie różnych postaw jeńców, którzy dostali się do niewoli niemieckiej po stłumieniu Słowackiego Powstania Narodowego. Sztuka ta przetłumaczona została na język polski przez Stanisława Majewskiego. Jej prapremiera miała miejsce w 1971 roku w Teatrze Polskim w Warszawie (reżyseria August Kowalczyk). W tym samym roku została również wystawiona pod nazwą Zakładnicy przez Teatr im. Juliusza Słowackiego w Krakowie, Teatr im. Wandy Siemaszkowej w Rzeszowie, Teatr Bałtycki w Koszalinie i Teatr Dramatyczny w Wałbrzychu. Kolejną sztuką autora, w której dominującym motywem jest konflikt rodzący się między głównym bohaterem i jego krewnymi jest sztuka Przegoń wilka (Zažeň vlka 1970).

Tragikomedię Stryczek dla dwóch albo szubienica domowa (Slučka pre dvoch alebo domáca šibenica 1969/70) Bukovčan w wolny sposób oparł na prawdziwej historii mężczyzny, który przez dwadzieścia lat ukrywał się na strychu swojego domu, słuchając Radia Wolna Europa i czekając na przybycie wojsk amerykańskich. Sztuka po raz pierwszy została wystawiona w tłumaczeniu Stanisława Majewskiego w szczecińskim Teatrze Polskim (1972) pt. Pętla dla dwóch albo szubienica domowa i w reżyserii Jitki Stokalskiej. W 2005 roku wystawił ją krakowski Teatr KTO pod nazwą Stryczek dla dwóch, czyli rzeź domowa. Premiera odbyła się 17 grudnia 2005 r. Teatr KTO wykorzystał nowe tłumaczenie Bogusława Sławomira Kundy, przywracając jej jednocześnie oryginalny nieocenzurowany słowacki tytuł Slučka pre dvoch alebo domáca zakáľačka. Jest to przedstawienie o tchórzostwie, biologicznym zegarze, pasożytnictwie, emocjonalnym szantażu i niespełnionych marzeniach. Sztuka ta, w reżyserii Mira Procházki, jest obecnie w stałym repertuarze Teatru KTO.
Ivan Bukovčan był stosunkowo płodnym autorem. Z wielu jego prac wspomnieć należy jeszcze dramaty Pierwszy dzień karnawału (Prvý deň karnevalu 1972) i Śnieg nad limbą (Sneh nad limbou 1974), scenariusze filmowe Dzwony dla bosych (Zvony pre bosých 1965) i Człowiek na moście (Človek na moste 1972), komedię science-fiction Prawie boska pomyłka (Takmer božský omyl 1971). Na język polski przetłumaczona została przez Jerzego Pleśniarowicza także sztuka Serce Luigiego albo egzekucja tępym mieczem (Luigiho srdce alebo poprava tupým mečom 1973) i również ona została wystawiona. Jej polska prapremiera odbyła się w 1975 roku w Teatrze Ziemi Łódzkiej w reżyserii Jana Perza.

Książka "Stryczek dla dwóch, czyli rzeź domowa" - Ivan Bukovcan - oprawa miękka - Wydawnictwo Towarzystwo Słowaków w Polsce.